Robots en AI rukken op. Daarom moeten ondernemers in de Real Estate- en FM-business hun verdienmodel tegen het licht houden. Dat betoogt Smart WorkPlace expert Michel Pan in onderstaande blog.

Er werken drie robotcollega’s van mij in het grootste bedrijfsverzamelgebouw van Nederland ⁽¹⁾. U leest het goed. Collega’s. Wij combineren bij D&B The Facility Group de inzet van deze metalen co-workers met de data de we binnenkrijgen van honderden sensoren die zijn opgehangen in dit pand aan de A10. Mijn zoemende vrienden poetsen daar vriendelijk de vloer. Heel veel marmeren vloer want het is de Zuid-as nietwaar?

Dat doen ze sneller, beter en goedkoper dan mijn menselijke collega’s. De sensoren vertellen ons waar we medewerkers van vlees en bloed het beste kunnen inzetten. Omdat mensen, nu nog wel, een stuk handiger zijn in de communicatie met onze klanten. Robots zijn welkome arbeidskrachten in deze tijden van gierende werknemerstekorten. Fysiek zwaar en monotoon werk wordt zonder klagen uitgevoerd. En passant verlagen ze ons ziekteverzuim. Ze zorgen voor betere resultaten omdat de business case klopt. De prestaties zijn slaapverwekkend saai omdat mijn ijzeren collega’s 100%/365/24/7 betrouwbaar werk van constante kwaliteit leveren. Ze snorren zonder hulp naar de lift, drukken op het knopje om naar de parkeergarage af te dalen en laden zich daar zelf op. Er komt geen kostbare hybride werkplek of ARBO-maatregel meer aan te pas.  

Het gaat in dit artikel over intelligente machines. Daarom begin ik met schaken.

Schaken wordt, samen met Go, als het meest complexe spel ter wereld gezien. Er zijn honderden miljarden zetten mogelijk om één partij te kunnen spelen. De meesters van het spel beschikken over het intellect om in een brei van mogelijkheden de winnende strategie te ontdekken. Grootmeesters hebben een doorwrochte kennis van de ontwikkeling van schaakstukken en combineren dit met een verbluffende dosis creativiteit. De wedstrijden tussen giganten als Fischer en Spasski of Carlsen en Anand behoren tot de canon van menselijke vernuft in spelvorm.  

In 1997 versloeg een computer grootmeester Garri Kasparov dankzij botte rekenkracht ⁽²⁾. Deep Blue II, een machine van IBM, kon eindeloze zetcombinaties berekenen dankzij supersnelle chips. Dat een computer van een mens met schaken won was een sensatie die maandenlang nadreunde in de media. Analisten buitelden over elkaar heen om dit fenomeen te duiden. Ze gebruikten er apocalyptische vergezichten voor. In de jaren erna bleek dat we tóch slimmer waren. Onze creativiteit won het van machinale rekenkracht. Als je bijvoorbeeld een vreemde zet deed dan raakte de computer van slag.

Die menselijke voorsprong duurde precies twintig jaar.

Het artificial intelligence (AI) programma AlphaGo Zero van Google versloeg in 2017 een supercomputer die door mensen was geprogrammeerd. Dat gebeurde met het strategiespel ‘Go’ ⁽³⁾. Het bijzondere was dat AlphaGo Zero zichzelf het spel had aangeleerd. De zelfstudie van de AI op internet duurde exact vier uur. Daarna won het programma alle partijen.

Ik kan iets gemist hebben, maar deze bizarre gebeurtenis heeft het acht uurjournaal destijds niet gehaald. Het is alsof je zoontje een dag na zijn geboorte een betere versie van de Mona Lisa in zijn luier heeft gepoept. Okay, we zijn intussen meer gewend aan digitale intelligentie dan in 1997. En dat verklaart waarschijnlijk dat er dit keer geen schrikreactie was. Maar het lijkt mij achteraf toch vrij naïef ⁽⁴⁾.

Ieder moment in ons verleden is uniek vanwege een eindeloze stroom van mogelijkheden. De economie, het menselijk gedrag en de technologie van een tijdvak, om eens wat variabelen te noemen, reageren onvoorspelbaar op elkaar. Er is geen historische wet die de toekomst voorspelt. Gelukkig maar. We zouden dan bijvoorbeeld met zekerheid kunnen zeggen dat de nieuwe regering met daarin dezelfde partijen en politici er wéér een beschamend potje van gaat maken. We mogen dus blijven hopen op inspirerend Haags leiderschap dat recht doet aan de uitdagingen van onze tijd en die van de komende generaties.

We kunnen wel veel leren van het verleden. Historische ontwikkelingen verduidelijken de situatie waarin we ons nu bevinden. Wat we zeker weten is dat mechanisch werk altijd menselijke arbeid vervangt. Ook aantoonbaar is dat machines steeds slimmer worden. Sinds de komst van AI is er een exponentiële toename zichtbaar van apparaten die steeds meer taken van mensen overnemen. Algoritmes besturen ons leven intussen vaker dan we ons bewust zijn. De smartphone is onze interface met ontelbare, onzichtbare, zacht dwingende intelligente machines. Robbert Dijkgraaf, onze nieuwe minister van OC&W, vertelde recent dat AI aan topwetenschappers richting biedt ⁽⁵⁾. En hij doelde daarbij op wáár ze moeten zoeken in hun onderzoeksgebieden.

Machines doen ook dingen die zich steeds verder afwenden van onze menselijke maat. Robots kunnen zaken verrichten waar wij niet geschikt voor zijn gezien onze biologische grenzen. Onze reukzin, gezichtsvermogen, spierkracht, snelheid en uithoudingsvermogen hebben immers hun beperkingen. Een jaar geleden lanceerde Boston Dynamics een clip met in de hoofdrollen Atlas, een ijzeren Arnold Schwarzenegger, en Spot, zijn mechanische hond. De dansbewegingen zijn deels voorgeprogrammeerd. De ervaring na het zien van dit filmpje is er toch vooral één van onbehagen ⁽⁶⁾. De vraag is of er een einde komt aan de toenemende invloed van intelligente machines op de dingen die we normaliter zelf doen. En daarmee op ons werk, onze sociale positie en onze levenstandaard.

Ik denk het niet.

Historicus en filosoof Yuval Noah Harari is klip en klaar over slimme machines die steeds meer ons leven en werken bepalen ⁽⁷⁾. Hij betoogt in zijn boek 21 lessen voor de 21^e eeuw ⁽⁸⁾ dat de toekomst van mensenwerk er somber uitziet. De redding voor veel werkgelegenheid was dat veel handelingen in de afgelopen decennia door robots niet uitgevoerd konden worden. Werk waar je goed over moest nadenken, die zeer subtiele fysieke handelingen behelsden of die inzicht en creativiteit vergden, waren het exclusieve terrein van mensen. Robots waren niet alleen groot, dom en lomp, maar ook nog eens schreeuwend duur. Alleen bij producten met een hoge ROI, zoals een auto, was de inzet van een robot rendabel. Vandaar dat in dienstverlening de machines lange tijd niet konden concurreren met mensen. Mensen-uren in de schoonmaak, beveiliging of onderhoudstechniek waren zo goedkoop dat robots nooit werden overwogen.

Deze status quo heeft lang standgehouden. Maar we zijn de grens over. Robots zijn ook in onze lage marge industrie gemeengoed aan het worden. Als straks, na de volgende crisis, er genoeg capabele en goedkope mensen-uren zijn, dan is het tij definitief gekeerd. Dan wil niemand meer van robots af. Voor de directies, managers en medewerkers in de kantoren is er ook een uitdaging van jewelste; onze denkkracht is futiel vergeleken bij wat de artificiële intelligentie te bieden heeft. Na de fysieke barrière is dat laatste bolwerk van humaan verzet immers al doorbroken: zie het succes van AlphaGo Zero. Als dát ding al vijf jaar geleden is ontwikkeld door Google is het duidelijk dat het einde der werktijden rap begint te naderen. Google trekt zich geen snars aan van onze arbeidspositie op deze aardkloot. Check hun ronkende advertentietekst over AI maar eens ⁽⁹⁾.

Die drie mechanische schoonmakers waar ik dit artikel mee begon, zijn een voorbode van een revolutie in ons bedrijf voor Facility- en Workplacemanagement. Wij bieden zes kerndiensten aan. Security-, Hospitality-, Cleaning-, Catering-, Mobility- en FM-services. Ik voorspel dat vier van die zes diensten binnen afzienbare tijd ernstig worden verstoord. Áls we daar de klassieke benadering in blijven volhouden door maar mensuren in te blijven zetten. Het verdienmodel in onze branche berust immers voor 85% op de inzet van uren. Catering- en hospitalitydiensten drijven voor het grootste deel op beleving en daarmee op menselijk contact. Het voelt toch een stuk prettiger om persoonlijk te worden ontvangen dan door een hologram. Een kop soep smaakt beter als deze wordt opgediend. Die twee services blijven grotendeels bespaard van disruptieve verandering. Maar dan die andere vier. Security: intelligente camera’s zijn eindeloos veel efficiënter dan mensen ⁽¹⁰⁾. Mobility: de zelfrijdende auto hikt qua doorbraak alleen nog tegen trage wetgeving aan. Cleaning: uitgebreid besproken. Facility Management: wordt de komende jaren in rap tempo vervangen door datamanagement en AI.

Ik heb een tip voor ondernemers in de Real Estate- en FM-business. De mensheid heeft, met uitzondering van Noord-Korea en Mark Rutte, verandering nooit kunnen tegenhouden: ga dus je verdienmodel maar eens tegen het licht houden. We moeten onze inkomsten op een andere manier verkrijgen. Namelijk met robots en AI in plaats van met mensen. En wat ná deze werkrevolutie komt is helemaal uitdagend. Wat gaan we met alle vrije tijd doen? Onze eerste tegenzet zal waarschijnlijk zijn: omscholen! We willen immers werken. Maar daarna, als ook die baan, waar we zo hard voor hebben doorgeleerd, door een slim apparaat is overgenomen. Wat dan?

De laatste invulling is mogelijk die van het kunstenaarschap. Of de baan van onze premier. Dat is over tien jaar de laatste job in Nederland die de tand des tijds heeft doorstaan. En waar geen intelligente robot aan wil beginnen.

Noten

1)     https://www.db.nl/nieuws/de-robot-stapt-uit-zijn-kinderschoenen/

2)     https://nl.wikipedia.org/wiki/Garri_Kasparov#Kasparov_tegen_Deep_Blue

3)     https://bdtechtalks.com/2017/12/28/major-artificial-intelligence-developments-2017/

4)     Duik eens in de wondere wereld van het Blue Brain project. Twaalf samenwerkende universiteiten zijn zeer ver gevorderd in het digitaal reconstrueren van het brein van een muis. Een Engelstalig filmpje van onbegrijpelijke wetenschappers met vet Duits accent:  https://www.cell.com/fulltext/S0092-8674(15)01191-5 Of ga naar de heldere website over dit project: https://www.epfl.ch/research/domains/bluebrain/.

5)     “Wetenschappelijk Jaaroverzicht”. Matthijs van Nieuwkerk interviewt Robbert Dijkgraaf, 23 december 2021, NPO

6)     https://youtu.be/fn3KWM1kuAw voor de officiële Boston Dynamics commercial. Een hilarische twist aan de Spot hype gaf Youtube ster Michael Reeves in de video “Teaching a robot dog to pee beer”: https://www.youtube.com/watch?v=tqsy9Wtr1qE

7)     “Wintergasten”. Janine Abbring interviewt Yuval Noah Harari, 27 december 2021, NPO. Naast de cognitieve voorsprong van AI, maakt Harari zich vooral druk over het ontbreken van bewustzijn bij machines (Artificial Consciousness).

8)     21 lessen voor de 21ste eeuw, Yuval Noah Harari. Hoofdstuk 2, ‘werk’.

9)     https://ai.google/

10)  https://www.businessinsider.nl/china-gezichtsherkenning-burgers-camera/

maandag 10 januari 2022permalink