In deze zesde aflevering kijken we mee met Michel Pan. Hij vertelt hoe je met geduld van een steen een beeld maakt, maar ook verandering in een bedrijf in beweging zet.

Het zal zo rond 2010 zijn geweest toen ik op de Amsterdamse Westerdoksdijk langs een wat morsige etalage liep. Achter het vensterglas, mat geworden door gruis en stof, was een groot zwart beeld zichtbaar. Een soort marmeren ei met daarop abstracte patronen. Nu was ik op zoek naar een beeld voor op mijn terras dus ik stapte monter naar binnen. Het bleek mijn entree in de wondere wereld van een briljante maar meestal niet te volgen Britse kunstenaar. Die mij opgewekt meldde dat het beeld €15.000,- kostte. Toen ik daarop rechtsomkeert maakte hield hij me tegen en zei: “I’ll teach you. I will show you how to sculpt.”

En zo geschiedde, ik leerde beeldhouwen. Niet van dat gepruts met speksteen, waar je maar tegenaan hoeft te blazen om er vorm in te krijgen, nee, ik heb het over serieus hakken in een blok steen van tientallen kilo’s. Met beitel en hamer.

Beeldhouwen biedt mij veel inzichten om in mijn werk toe te passen. Geduld oefenen is bijvoorbeeld een handige eigenschap. Een beeld uit steen vormen is een ritueel waarvoor je concentratie en ontspanning nodig hebt. Haastige spoed komt dan niet van pas. Ik ben binnen D&B verantwoordelijk voor strategie en ontwikkeling. Voor de duurzame, succesvolle verandering van bedrijven geldt: heb vooral veel geduld. En geen stress.

Ik heb een zwak voor mensen die je niet helemaal kunt volgen. Die zijn over het algemeen het leukst, althans, zolang ze nog niet in een inrichting zitten. Dat was bij de kunstenaar die mij lesgaf ook het geval. Ik dacht bijvoorbeeld een techniek te gaan leren. Waar plaats je de beitel op de steen? Hoe hard of zacht moet je slaan? Maar daar heeft hij het nooit over gehad. Hij zette me in de eerste les, die ook gelijk de laatste bleek te zijn, op een kruk neer op een paar meter van mijn steen, een oranjegekleurd brok travertijn. Daarna zette hij een cd van John Coltrane op. Vervolgens ging hij naast me zitten en zei: “look at the stone”. Ik keek.

Na een kwartier naast me te hebben gezeten nam hij me mee naar de bok waarop het travertijn geduldig wachtte. Hij drukte hamer en beitel in mijn handen en zei, “now listen to the stone”. Daarna liep hij weg. Hij trok de deur van het atelier achter zich dicht en liet mij vertwijfeld achter.

Dat kijken begreep ik. Ik kan tekenen en schilderen. Ook daarvoor geldt, net als bij fotografie, dat observeren de basis is. Je moet zien hoe vormen zich tot elkaar verhouden. In een plat vlak, zoals een tekening, is dat eenvoudiger dan bij de drie dimensies van een beeld. In het begin werd ik daar gek van. Als je een stuk steen eraf hebt geslagen dan zijn er namelijk twee onomkeerbare gevolgen: de eerste is dat je die handeling niet meer kan corrigeren, zoals bij een schilderij. De tweede is dat het beeld vanuit elk denkbare invalshoek van vorm en compositie verandert.  

Dan dat luisteren. Ik snapte er niks van. Luisteren naar een steen? Wat een onzin!

Maar het klopte. Zowel letterlijk als figuurlijk. Letterlijk, omdat goed beeldhouwen in een ritme gaat. Beitel, hamer en steen maken dan een geluid waaraan je gelijk hoort of de slag klopt. Figuurlijk, omdat de steen op je reageert. Het geeft je energie terug. En dan heb ik het niet over zweverig gedoe maar over kinetische energie. Een steen absorbeert je slag maar gedeeltelijk. Het laat zich niet ‘dwingen’. Dus je krijgt een terugslag. Naar de steen die op de foto staat heb ik niet geluisterd. Het is de onderkant van wat ooit een veel grotere steen was. Ik was ongeduldig, wilde de vorm afdwingen en sloeg te hard. De steen brak.

Scherp kijken, goed luisteren en intuïtief handelen zijn eigenschappen waarin ik me heb kunnen verbeteren dankzij beeldhouwen. Kijken en luisteren zorgen voor nieuwe inzichten in mijn werk. Strategie gaat ook over timing die soms op gevoel tot stand komt. Dat je moet doorpakken als je in actie komt. En dat je weet dat sommige handelingen onomkeerbaar zijn.

Dat beeld voor op mijn terras is er overigens gekomen. Zelf gemaakt uit 120 kilo Italiaans marmer. Ik heb er 40 kilo vanaf gehakt. Het was drie jaar na die eerste les af.

Beste les die ik ooit heb gehad.

woensdag 14 september 2022permalink