The time to act was yesterday!
De huidige crises met corona en de oorlog in Oekraïne hebben laten zien dat we kunnen veranderen. Laten we dat nu ook doen bij de klimaatcrisis, betoogt Sophie de Vocht van PHI Factory.
Maandag 16 maart 2020 en donderdag 24 februari 2022: twee momenten die duidelijk in mijn geheugen gegrift staan. Ze kondigden voor mij, als Nederlander, een mondiale crisis aan, de voorbode van een wereld die (weer) op zijn kop staat.
Het waren de momenten waarop de eerste lockdown en de inval van Russische troepen werden aangekondigd. Gebeurtenissen die een enorme impact hebben op de gehele samenleving. Ze brengen bij mij dezelfde reactie teweeg: avond na avond aan de buis gekluisterd zitten voor het laatste nieuws en op zoek gaan naar handelingsperspectief: hoe kan ik diegenen die geraakt worden helpen en mezelf aanpassen aan ‘het nieuwe normaal’ of de huidige status quo. Dit laatste is opvallend. Hoe moeilijk we verandering ook vinden, als het moet komen overheden, bedrijven en burgers massaal in actie, passen we ons aan en wordt ook iets wat we ons eerder nauwelijks konden voorstellen vanzelf weer normaal. Ondertussen merk ik dat de interesse in het nieuws langzaam weer verdwijnt en het leven ‘gewoon’ weer doorgaat.
De coronacrisis zijn we nog niet te boven en we zitten nog midden in de Oekraïnecrisis, maar ondertussen stevenen we stilletjes aan al tijden af op de volgende crisis: de klimaatcrisis. Een crisis die ons niet ineens – zoals bij corona en de oorlog in Oekraïne – overvalt, maar een crisis die zich langzaamaan opbouwt. Als de temperatuur blijft stijgen en de gevolgen hiervan zich opstapelen kan dit zelfs onomkeerbare gevolgen veroorzaken: zogeheten tipping points die het klimaat in korte tijd drastisch en onomkeerbaar kunnen veranderen. Hierdoor kunnen we bijvoorbeeld te maken krijgen met zeer extreme weersomstandigheden en zeespiegelstijging. We kunnen deze crisis echter nog voorkomen als we daar nú op acteren. De huidige crises laten zien dat dit mogelijk is. Als het echt moet kunnen we ons wel degelijk aanpassen.
De coronacrisis
De coronacrisis hield ons twee jaar in de houdgreep en had een enorme impact op ons dagelijks leven. De gezondheidszorg lag op zijn kop en de economie kreeg een zware klap te verduren. Maar deze crisis legt ook het directe effect van ons dagelijks leven en welvaart op het klimaat bloot. De lockdowns laten namelijk direct een enorme daling in CO2-uitstoot1 zien door het afnemen van industrie, transport, consumptie en energieverbruik. De gevolgen van deze verandering zijn prachtig weergegeven in de documentaire The Year Earth Changed. Hierin is te zien hoe de aarde en haar flora en fauna zich herstellen als we ze de ruimte geven. Zo is er voor het eerst sinds jaren weer een toename in de geboortecijfers van walvissen, cheeta’s en pinguïns. Deze veerkracht van de natuur geeft ons hoop voor de toekomst.
Bron: https://www.globalcarbonproject.org/news/TemporaryReductionInCO2EmissionsDuringCOVID-19.html
Ik zeg niet dat we in dezelfde mate offers moeten brengen, maar we kunnen onze welvaart anders inrichten waardoor we het klimaat en daarmee onze habitat – de aarde – beschermen. Waar 170 wetenschappers ons op het hart drukten om deze crisis te gebruiken als een kans om het anders aan te pakken en de duurzame transitie een boost te geven, pakte het toch anders uit. Helaas blijkt de positieve klimaatimpact door corona namelijk van korte duur. Zodra de urgentie weg is, neemt ook onze CO2-uitstoot weer drastisch toe en vallen we terug in onze oude gewoontes. Al is de lans voor thuiswerken gelukkig gebroken en hebben we ook de veerkracht van de mens mogen ervaren: met een duidelijke urgentie kunnen wel degelijk directe positieve impact maken!
Bron: Trouw (2020) https://www.trouw.nl/duurzaamheid-natuur/manifest-van-170-wetenschappers-het-is-een-blunder-als-we-niet-groener-uit-de-coronacrisis-komen~b12864df/
Sterk stijgende energieprijzen
Maar wanneer is de urgentie hoog genoeg om in beweging te komen? Nu we een enorme stijging van energie-, gas- en benzineprijzen ervaren gaan we massaal in de bespaarstand. Zelfs de overheid roept mensen op om “de knop om te zetten” om hieraan bij te dragen. Met een run op warmtepompen en zonnepanelen tot gevolg. Als het moet en we het in onze portemonnee (en onze moraal) voelen kunnen we duurzame keuzes maken zoals onszelf minder afhankelijk maken van fossiele brandstoffen. Zo kunnen we dit moment aangrijpen om de zware subsidies te verschuiven van vervuilende naar duurzame oplossingen omdat deze financiële last binnen het huidige systeem als trigger werkt om te veranderen. Maar waarom hebben we deze prikkels nodig voordat we in beweging komen terwijl we al beweging moeten zijn?
Bron: ministerie van economische zaken & klimaat. https://www.zetookdeknopom.nl/
De dupe
We zien ook wie er de dupe worden van een crisis. De lagere inkomens die hun energierekening niet kunnen betalen of waarvoor de stijgende voedselprijzen niet te behappen zijn. Arme landen die achteraan in de rij staan voor vaccinaties en door bijvoorbeeld het sluiten van fabrieken geen inkomsten meer hebben. Gebieden die ook het hardst getroffen gaan worden door extreem weer door klimaatverandering zoals onderstaand onderzoek van de WUR aantoont. Daarom is het zo belangrijk dat de landen die de grootste negatieve impact maken ook de zwaarste lasten dragen en hun verantwoordelijkheid nemen.
Bron: Temperatuurfluctuaties door klimaatverandering: in tropische landen nemen de weersextremen deze eeuw toe. © Wageningen Universiteit.
Kunnen we de volgende crisis voorkomen?
Waar wachten we nog op? Welke trigger hebben wij nodig om ons te realiseren dat we midden in de crisis zitten? De overstromingen in Zuid-Limburg en Duitsland afgelopen zomer zijn al een duidelijke en voelbare waarschuwing. We kunnen nu nog een koers inzetten die onze relatie met de aarde herstelt en voorkomen dat we in crisismanagement belanden. De aarde heeft ons niet nodig, wij hebben haar nodig2. Dus laten we allemaal, overheden, bedrijven en burgers, nu massaal, en niet alleen gedwongen, actie nemen tegen klimaatverandering. De huidige crises hebben laten zien dat we kunnen veranderen. Met een daadkrachtige visie en strategie waarmee iedereen haar steentje bijdraagt kunnen we de opwarming van de aarde nog beperken tot net onder de twee graden3. Niet de sterkste overleven, maar degenen die zich het beste kunnen aanpassen. Zet jij de stap met me mee?
Noten
1. Door de wereldwijde lockdowns is de mondiale CO2-uitstoot met ruim 6% afgenomen, de grootste daling ooit gemeten.
2. Dit is mooi weergegeven in dit filmpje.
