Kan de architectuur van een ziekenhuis het herstel van patiënten bevorderen? Lonneke Pruijssers van LIAG architecten vertelt in deze blog over het Prinses Máxima Centrum en de impact van architectuur.

Hoe bevordert de architectuur van een ziekenhuis het herstel van patiënten? Dat onderwerp staat hoog op de agenda van het ziekenhuisbestuur. En bij architecten, als zij met deze huisvestingsopgave aan de slag gaan. Zij weten precies een omgeving te ontwerpen en in te richten volgens de principes van een ‘healing environment’. Hoewel het begrip erg ruim is, het bijdraagt aan het fysiek, mentaal en sociaal welbevinden onder alle gebruikers, ligt de focus op de patiënten: het bevorderen van de genezing, en het verbeteren van de ziekenhuiservaring. 

Echter, te midden van deze focus op patiëntenzorg, verdwijnt het welzijn van zorgprofessionals vaak naar de achtergrond. Juist zij ervaren dagelijks een hoge werkdruk, en moeten inspelen op de gevolgen van personeelstekorten of acute situaties. Deze stress heeft een negatieve impact op hun welbevinden. Het brengt de kwaliteit van de zorg die zij bieden aan patiënten in gevaar. Het is een optelsom van factoren, maar maakt wel dat steeds meer medewerkers overwegen om de zorgsector te verlaten. En dat terwijl zorgprofessionals het belangrijkste kapitaal van elke zorginstelling vormen. 

Zorg voor de zorgprofessional

Bij het ontwerp van bijvoorbeeld een ziekenhuis zou daarom de volgende vraag centraal moeten staan: Hoe kunnen we met het gebouwontwerp betere zorg faciliteren? De architectuur zet dus in op het welzijn van patiënten én de professionals die hen verzorgen. Bij architectenbureau LIAG staat elke gebruiker centraal. Zo ook bij de totstandkoming van het ontwerp voor het Prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie in Utrecht.  

De aanpak omvat evidence-based design, waarbij keuzen in het ontwerp zijn gestoeld op wetenschappelijk onderzoek. Verder zetten we methoden, technieken en observaties vanuit de omgevingspsychologie in. Bovendien betrekken we alle gebruikers actief bij het gehele ontwerpproces om zowel hun behoeften en ervaringen op te halen als te toetsen. Tot slot, is bij deze opgave ook de expertise van (kinder)psychologen ingezet.  

Case study: Het Prinses Máxima Centrum 

Het Prinses Máxima Centrum is de plek waar zorg en onderzoek op het gebied van kinderoncologie samenkomen. De architectuur ondersteunt de doelstelling van dit nationaal centrum maximaal, namelijk 100% genezing en optimale levenskwaliteit. Het uitgangspunt van het gebouwontwerp is om kinderen zoveel mogelijk kind te laten zijn. De ontwikkeling van het kind gaat ‘gewoon’ door, ook als hij / zij ziek is. Met dit ontwerp valt winst te behalen voor zowel de jonge patiënten, als voor de medewerkers én daarmee de organisatie als geheel.  

Het concept van een ‘healing environment’ wordt volledig benut. Architect Thomas Bögl legt uit: “Dit begrip is niet meer weg te denken in de zorgsector. De beleving van een omgeving staat centraal. Deze moet bijdragen aan het fysiek, sociaal en mentaal welbevinden van alle gebouwgebruikers. Contact met de natuur is daarbij een van de belangrijkste pijlers. Hier profiteert immers iedereen van.” De gunstige ligging van het Prinses Máxima Centrum, op de overgang van stad naar landschap, heeft de functionele indeling van het gebouw bepaald. “Zo hebben we de ruimten bestemd voor het langdurig verblijf optimaal weten te integreren in de groene setting. Niet alleen alle ouder-kind-kamers en personeelsruimten hier hebben zicht op het naastgelegen landgoed of een van de binnentuinen, dat geldt ook voor elke gang. Deze opzet brengt bovendien letterlijk licht en lucht in het gebouw.” 

Het gebouw houdt rekening met de werk- en zorgprocessen en met de behoeften van de zorgprofessionals. "In een vroeg stadium van het ontwerpproces hebben we input verzameld van alle gebruikers. Het begrijpen en toetsen van de specifieke behoeften van elke doelgroep is van essentieel belang," benadrukt Thomas. "Zo deelden zorgprofessionals bijvoorbeeld hun zorgen over gebruik van de personeelsruimte. Vaak vindt hier de overdracht, een bespreking, de documentatie of een slecht-nieuwsgesprek plaats. Tegelijkertijd is dat ook de plek waar zij moeten pauzeren. Dat werkt niet." Het Prinses Máxima Centrum is om die reden uitgerust met een verscheidenheid aan werkplekken. "Het medisch personeel is erg blij met de speciaal ontworpen nissen, te vinden bij zo’n ouder-kind-kamers," vervolgt hij. "Hier kunnen ze in alle rust het dossier bijwerken of medische apparatuur controleren zonder de privacy van het zieke kind en de ouders te verstoren." 

"Uniformiteit in de opzet van afdelingen en de inrichting van ouder-kind-kamers kwam verder als belangrijk naar voren," vervolgt de architect. "Dit geeft zorgprofessionals een gevoel van controle over de omgeving en de situatie. Zo is bijvoorbeeld een zorgpost, plus voorraadkamer, op strategische punten geplaatst, namelijk op de hoek van twee afdelingen. Dit zorgt niet alleen voor overzicht, maar is ook efficiënt. Door deze efficiënte indeling hebben we zelfs de loopafstanden met een derde per dienst weten te verkorten. Verder kunnen zij invloed uitoefenen op het binnenklimaat; het raam kan open en de temperatuur kan worden aangepast. Daarnaast is ingezet op de aantrekkelijkheid van de personeelsruimten. Deze ruimten zijn – net als de rest van het Prinses Máxima Centrum – ingericht met warme kleuren en natuurlijke materialen. Faciliteiten zoals een binnentuin of restaurant zijn ook toegankelijk voor hen. Dit vergroot de trots en betrokkenheid van zorgprofessionals bij hun werkplek." 

Praktische aanbevelingen 

Inzichten uit onderzoek en praktijkervaring vormen een solide basis voor het formuleren van aanbevelingen om het welzijn van zorgprofessionals te verbeteren. Naast een 'healing environment' zijn er ook andere essentiële aspecten die bijdragen aan hun welzijn, zoals een aangenaam binnenklimaat, de mogelijkheid om de werkomgeving naar behoefte aan te passen en door te zorgen voor een diversiteit aan aantrekkelijk uitziende werkplekken en het bieden van goede faciliteiten. Thomas benadrukt: "We geven hen de ruimte om te doen wat ze het liefste doen, namelijk zorg verlenen en aandacht hebben voor de patiënt. Het Prinses Máxima Centrum is daarop ingericht. Dit betekent een efficiënte opzet van het gebouw en zorg voor een gevoel van controle en overzicht in elke situatie." Deze aanbevelingen dragen bij aan het werkplezier van zorgprofessionals.

woensdag 1 mei 2024permalink