Wat is de samenhang tussen mentale gezondheid en de fysieke werkomgeving? Daarover schrijven Lisanne Bergefurt, Rianne Appel en Minou Weijs in Smart WorkPlace magazine nummer 7.

De drie introduceerden de term ‘mental health+’, met integratie van gezondheidsklachten zoals burn-out, stress, emotionele uitputting, vermoeidheid, en depressie, en symptomen zoals stemming, betrokkenheid, concentratievermogen, slaapkwaliteit, productiviteit en wellbeing. Ze geven ook aan waarom: hoewel mentale gezondheid in de medische wereld duidelijk gedefinieerd is, is er een gebrek aan onderzoek naar de mentale gezondheid in de kantoorcontext. In het artikel in SWP 7 laat het trio door middel van een eerste systematische analyse van de literatuur de bestaande kennis over de samenhang tussen deze mentale gezondheid en de fysieke werkomgeving zien.

Mentale gezondheid van de werknemer

De term ‘mental health+’ betekent dat mentale gezondheid van kantoormedewerkers meeromvattend is dan alleen stress of burn-out en bestaat uit diverse aspecten die met elkaar samenhangen. Zoals de definitie van WHO (2004) laat zien, bestaat de mentale gezondheid van de werknemer onder andere uit stress. Stress op de werkplek wordt meestal veroorzaakt door hoge verwachtingen en eisen die de werknemer niet of slechts deels kan waarmaken. Overwerk, tijdsdruk, lage autonomie en onzekerheden over de carrière versterken de ervaren stress en werkdruk. De toenemende werkdruk kan dan leiden tot een toename in het aantal burn-out en depressie klachten. Werknemers die burn-out klachten ervaren zijn vaak minder productief, voelen zich minder energiek en zijn sneller vermoeid. Productiviteit is afhankelijk van de taken die uitgevoerd moeten worden door de werknemer en de mate waarin de werknemer afgeleid wordt tijdens deze werkzaamheden. Voornamelijk tijdens het uitvoeren van taken waarvoor de werknemer zich goed moet kunnen concentreren, is het van belang om stress-veroorzakende prikkels, zoals binnenkomende e-mails of gesprekken tussen collega’s te beperken. Dit stimuleert bovendien hun betrokkenheid (engagement) en stemming. Betrokken werknemers beoordelen daarnaast hun slaapkwaliteit positiever, wat ook een invloed heeft op hun mentale welzijn in het algemeen. Al deze mental health+ concepten lijken dus met elkaar samen te hangen. Hoewel relaties tussen sommige concepten ook al onderzocht zijn, is er een gebrek aan een holistisch inzicht in de mentale gezondheid van werknemers. Het definiëren van ‘mental health+’ is daarom een eerste stap in de richting van een integraal model, waar na de invloed van de werkplek zal worden onderzocht.

Wat weten we over de invloed van de werkplek?

Omdat we meer dan 30 procent van onze wakkere uren doorbrengen op de werkplek, heeft de fysieke werkplek ook enige invloed op onze mentale gezondheid. Fysieke werkplekkenmerken, zoals de lay-out, de hoeveelheid kunstlicht en daglicht, het geluid, de akoestiek en privacy, de luchtkwaliteit en ventilatie, het thermisch comfort en temperatuur, en het uitzicht en beplanting, beïnvloeden allen in zekere mate de mentale gezondheid van werknemers (Al Horr et al., 2016; Colenberg et al., 2020; Hanc et al., 2019). Door middel van een systematische PRISMA-review zijn bevindingen van eerdere studies naar bovengenoemde fysieke aspecten van de werkomgeving en mental health+ in kaart gebracht. Zo is een beeld ontstaan van welke relaties veelvuldig onderzocht zijn en ook welke research gaps nog bestaan. Productiviteit blijkt het meest onderzocht te zijn, en wordt onder andere gerelateerd aan het geluid en de lay-out van het kantoor. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat werknemers een lagere productiviteit hebben wanneer zij geluidsoverlast ervaren (Di Blasio et al., 2019). Vooral in kantoortuinen lijdt de productiviteit, maar ook het concentratievermogen, onder geluidsoverlast door onder andere overgaande telefoons of gesprekken tussen collega’s (Kaarlela-Tuomaala et al., 2009). Ook stress is vaak onderzocht in relatie tot het geluid en de lay-out, waaruit blijkt dat werknemers in kantoortuinen meer stress ervaren dan werknemers in kantoren met een flexibele lay-out. In deze kantoren kan men vaker switchen van werkplek om zo geconcentreerd werk uit te kunnen voeren in de hiervoor bestemde werkomgeving (Mache et al., 2020).

De slaapkwaliteit van werknemers wordt beïnvloed door het licht en daglicht op kantoor. Zo blijkt dat biodynamisch licht de slaapkwaliteit kan verbeteren en het gevoel van slaperigheid kan beperken (Figueiro et al., 2019; Jamrozik et al., 2018). Ook de hoeveelheid daglicht kan de slaapkwaliteit van werknemers positief beïnvloeden (Boubekri et al., 2014). Daarnaast blijkt dat licht en daglicht beide van invloed zijn op het algemene welzijn van werknemers (Roskams & Haynes, 2019). Uit onderzoek komt naar voren dat het seizoen, wat de mate van daglicht en kunstlicht op kantoor beïnvloedt, gerelateerd is aan de stemming van de werknemer. Vooral in de winter, wanneer de hoeveelheid daglicht lager is, raakt men vaker in een negatieve stemming (Adamsson et al., 2018), die kan leiden tot depressie klachten (Figueiro et al., 2017).

Een gevoel van vermoeidheid wordt onder andere veroorzaakt door de luchtkwaliteit. In kantoren waar de luchtkwaliteit bedompt of vervuild is, of waar niet voldoende geventileerd wordt, kan men eerder vermoeidheidsklachten ervaren (Meir et al., 2019; Reijula & Sundman-Digert, 2004). Deze symptomen kunnen zich bij een hoge temperatuur op kantoor verder ontwikkelen (Haghighat & Donnini, 1999).

De PRISMA-review laat ook zien dat onderzoek voornamelijk gefocust is op de mental health+ concepten productiviteit, concentratie en stress, terwijl de concepten depressie, betrokkenheid en burn-out minder vaak onderzocht zijn in relatie tot de fysieke werkplek. Hoewel deze aspecten, tot op zekere hoogte, beïnvloed kunnen worden door fysieke werkplekkenmerken, zijn persoonlijke kenmerken en sociale werkkenmerken waarschijnlijk van grotere invloed. Terwijl de veel bestudeerde mental health+ concepten als stress, productiviteit en concentratie over kortere periodes optreden en fluctueren, ontwikkelen concepten als depressie, burn-out en betrokkenheid zich over een langere periode. De verwachting is dan ook dat de relaties tussen fysieke werkplekkenmerken en burn-out, depressie en betrokkenheid meer indirect zijn. Verder onderzoek zou dit moeten uitwijzen.

Een ander, wellicht nog belangrijker, resultaat van de review is dat onderzoek zich voornamelijk richt op de fysieke aspecten zoals licht, geluid, lay-out, luchtkwaliteit en temperatuur, terwijl er nog maar weinig onderzoek is verricht naar zachtere aspecten zoals uitzicht, privacy en beplanting. Dat soort onderzoek wordt ook pas sinds deze eeuw uitgevoerd, terwijl onderzoek naar bouwfysische aspecten een langere geschiedenis kent. Hoewel dit onderzoek nieuwer is, toont de ‘Attention Restoration Theory’ van Kaplan (1995) wel aan dat de energie en betrokkenheid van werknemers hersteld kan worden door het nemen van afstand van de werkzaamheden, door bijvoorbeeld naar buiten te kijken. Ook beplanting op kantoor en het hebben van een groen uitzicht uit het raam kunnen stress, depressieklachten en burn-out klachten verminderen en de productiviteit van werknemers versterken (Thompson & Bruk-Lee, 2019; Hähn et al., 2020).

Toekomstig onderzoek zou kunnen focussen op het verduidelijken van de relaties tussen de mentale gezondheidsaspecten zelf, en hoe de fysieke werkomgeving de mentale gezondheid kan beïnvloeden. Dit kan alleen door het ontwikkelen van een holistisch model, waarin mental health+ in de volledige breedte gemeten wordt, om zo beter inzicht te krijgen in hoe de mentale gezondheid van werknemers geoptimaliseerd kan worden in de fysieke werkomgeving.

Het volledige artikel over het onderzoek naar de samenhang tussen mentale gezondheid en de fysieke werkomgeving leest u in de zevende editie van Smart WorkPlace, die op 12 november is verschenen en die als thema ‘Blended Working’ heeft. Bestel uw nummer nu hier. Leest u het liever online? Click dan hier. 

donderdag 3 december 2020permalink